 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Miesiąc: listopad 2010
Sherlock Holmes na tropie owadów (Ziemia planetą owadów)
Kwestie do utrwalenia dla uczestników warsztatów entomologicznych
przeprowadzonych dla studentów Uniwersytetu Dziecięcego UNIKIDS
Sherlock Holmes na tropie owadów
(Ziemia planetą owadów)
- Nauka o owadach to entomologia. Jest to jedna z trudniejszych nauk biologicznych.
- Owady (Insecta) są grupą, która osiągnęła sukces ewolucyjny na Ziemi.
- Na sukces ten złożyły się różne kwestie, ale głównie to, że:
- większość owadów to stworzenia małe, a więc mogą zasiedlać miejsca niedostępne dla innych większych stworzeń, np. warstwę podkorową na pniach drzew;
- większość owadów posiada skrzydła, co zapewnia im np. możliwość przemieszczenia się na tereny dotąd niezasiedlone lub ucieczki z terenów, gdzie gwałtownie i w sposób niekorzystny dla gatunku zmieniły się czynniki środowiskowe (to może być jeden czynnik, np. podniesienie się poziomu mórz w odniesieniu do owadów zamieszkujących wyspę);
- wiele owadów przejawia dużą rozrodczość; to strategia ekologiczna, która nawet przy dużej śmiertelności "młodzieży" pozwala zachować część osobników przy życiu.
- Przemieszczanie się owadów na mniejsze lub większe odległości (często "tam i za jakiś czas z powrotem") nazywamy migracją.
- Owady nie są robakami. Określenie owada mianem "robak" jest błędem. Robakami są np. nicienie, nitnikowce, tasiemce, glisty, owsiki i inne stworzenia.W przeciwieństwie do owadów nie posiadają one nóg.
- Obowiązująca każdego przyrodnika kultura osobista wymaga, aby w odniesieniu do owadów nie używać słowa "robale". Jest to słowo niosące w swej treści negatywne przesłanie (nieprzyjemne, jednym słowem); jak mówią humaniści - słowo o odcieniu pejoratywnym.
- Najszybszym sposobem dla przekonania się, że stworzenie jest owadem, jest przeliczenie mu nóg (odnóży). Owady mają 6 odnóży (3 pary). Wszystkie owady mają nogi, tyle tylko, że nie zawsze widoczne dla obserwatora, np. u wielu larw.
- Owady bywają mylone z pajęczakami. Dobrze jest pamiętać, że pajęczaki (w tym: pajaki, kosarze, zaleszczotki, roztocza i inne) mają 8 odnóży.
- Kleszcze należą do roztoczy, czyli są pajęczakami. Nie są owadami!!!
- W Polsce stwierdzono dotąd 21 gatunków kleszczy.
- W życiu większości owadów występują cztery okresy (stadia rozwojowe): jajo, larwa, poczwarka, owad dorosły. U części owadów (np. szarańczaków) nie występuje stadium poczwarki.
- Owad rośnie (powiększa rozmiary ciała) tylko w stadium larwalnym. Z tego też faktu wynika zjawisko linienia, tj. zrzucania co jakiś czas warstwy oskórka przez larwę.
- Owad dorosły to inaczej imago.
- Na świecie stwierdzono dotąd około 1 100 000 gatunków owadów; żadna z grup stworzeń nie jest tak licznie na Ziemi reprezentowana. Najliczniejszą grupą wśród owadów są chrząszcze, stanowiące w przybliżeniu 1/4 część wszystkich poznanych Insecta.
- Według przybliżonych obliczeń naukowców, na jedego statystycznego człowieka przypada około 250 000 000 sztuk (osobników) owadów.
- Większość owadów żyje na lądach, nieliczne zasiedlają wody słone; większość przestrzeni na naszej planecie jest zamieszkała przez owady. Wyjątkiem są tak ekstremalne miejsca jak: głębiny oceaniczne, miejsca działalności wulkanicznej, "wnętrza" pustyń, itp.
- Owady spożywają wszystko to, co pochodzi od materii organicznej, a więc żywych lub martwych zwierząt, roślin, grzybów. W swoim życiu często "współpracują" z niewielkimi organizmami np. bakteriami, mikroskopijnymi grzybami, co przydaje im się choćby w rozdrabnianiu pewnych typów pokarmu (np. celulozy, która jest składnikiem drewna).
- Gromada owadów dzieli się na dwie wielkie podgromady - owadów uskrzydlonych i bezskrzydłych. Zarówno w Polsce, jak i na świecie więcej jest tych pierwszych.
- W Polsce występuje około 28,5 tysiąca gatunków owadów. Spośród owadów uskrzydlonych najliczniej reprezentowane w gatunki w Polsce są: błonkówki (a wśród nich pszczoły, osy, trzmiele, mrówki, kruszynki, inne - około 10 tysięcy gatunków), muchówki (a wśród nich komary, komarnice, ochotki, bąki, bujanki i inne - niespełna 7 tysięcy gatunków), chrząszcze (a wśród nich biegacze, jelonki, kózki, stonki, grabarze, biedronki i inne - niespełna 7 tysięcy gatunków) i motyle (a wśród nich bielinki, rusałki, modraszki, oczennice, sówki, wąsiki i inne - niespełna 3,5 tysiąca gatunków).
- Przy zbieraniu informacji o owadach w terenie stosujemy różne metody: wypatrywanie, połów siatką entomologiczną, połów parasolem japońskim, zbieranie owadów rozjechanych lub rozdeptanych, wabienie owadów na pot zbieracza, połowy na siatkę typu U i inne.
- Połów siatką wymaga niemałej zręczności tym bardziej, że owady potrafią w sposób nieprzewidywalny zmienić kierunek i prędkość lotu.
- Spróbujcie przypomnieć sobie, jak wyglądały owady oglądane przez was na slajdach: mucha z rodziny bzygowatych (podobna do osy, pszczoły), motyl mieniak tęczowiec (ten co jadł odchody, na innym slajdzie inny osobnik był niestety rozjechany na szlaku turystycznym w Bieszczadach, chroniony w Polsce), trzmiel (leżał martwy na przewodniku terenowym), osa (niestety rozdeptana na szlaku turystycznym), klecanka (najsilniejszy jad spośród owadów europejskich), szerszeń (siedział na kubku, na drugim slajdzie prezentował okazałe narządy gębowe typu gryzącego i piękne oko złożone), zamarnik (składał jaja w larwy żerujące w drewnie), mucha wierzchołówka (największa polska mucha o silnych nogach, drapieżna), komarnica pióroróg (piękne długie nogi, zupełnie nieszkodliwa względem człowieka), mucha ścierwica (szachownica biało-czarnych plam na odwłoku), bąk (siedział na byku, krwiopijny), otrupek (siedział na kawałku drewna razem z biedronkami, stonkami i ryjkowcami), chrząszcze biegacze (spotykamy je na chodnikach), chrząszcz ryjkowiec (ten co piszczał na zajęciach), żuki leśne (spijały roztwory glebowe z pnia brzozy), biedronka oczatka (charakterystyczny układ plam na pokrywach i przedpleczu), jelonek (prezentował piękne "rogi", tj. przekształcone narządy gębowe), kózka rzemlik plamisty (o pięknych długich czułkach), chrząszcze sprężyki (w tym rzadki reliktowy żółto-czarny gatunek Ampedus elegantulus), chrząszcz grabarz (zajmujący się spożywaniem padłych zwierząt), motyl niepylak mnemozyna (usiadł na przepoconej koszulce, chroniony w Polsce), larwa motyla pawicy grabówki (maszerowała po palcach, rzadki motyl), pluskwiak nartnik powierzchniowiec (ten co skacze po powierzchni wody wykorzystując fizyczne zjawisko napięcia powierzchniowego), mszyce (prześladowane na slajdzie przez biedronkę siedmiokropkę), pasikonik (to z tyłu ciała to nie żądło tylko przyrząd samicy do składania jaj, tzw. pokładełko), wielbłądka (charakterystycznie wygięty odwłok w kształcie garbu, stąd nazwa), karaluch inaczej karaczan (siedział na trawie), wojsiłka (pomyliłem z liczbą, bodaj 32 :), ważka (Aeschna cyanea), chrząszcz z rodziny żukowatych pachnica próchniczka (na slajdzie wśród odchodów larwalnych, chroniony w Polsce i w Europie).
- Przyciśnięta w ręku biedronka nie siusia tylko wydziela z siebie w celach obronnych nieco krwi (hemolimfy); ma ona żółty kolor i nieprzyjemny zapach (działanie odstraszające).
- Przypomnijcie sobie, dlaczego nie wolno porzucać otwartych butelek bądź puszek po napojach, sokach, piwie itp.
- Przypominam nazwy Waszych grup:
- Grupa młodsza: Szarańczaki, Ważki, Jelonki, Szerszenie, Osy
- Grupa starsza: Jelonki, Grabarze, Muchy, Otrupki
- Przypominam, że głównymi celami dzisiejszych zajęć były: wstępne zapoznanie się z różnorodnością świata owadów, oswojenie się z tematem owadzim tych z Was, którzy (nie wiedzieć czemu!) boją się jeszcze owadów oraz wstępne przygotowanie do zajęć terenowych.
Dziękuję za udział w zajęciach
i do zobaczenia na wykładzie i na zajęciach terenowych w przyszłym semestrze
dr inż. Sławomir Zieliński