autor: Marcin S. Wilga
„Nie dobywaj miecza kłamstwa,
by nie zrazić zaufania”
Przysłowie hinduskie
Obszary zalesione stanowią ok. 30% powierzchni Polski, czyli ok. 100 tysięcy km2. Lasy Oliwskie zajmują powierzchnię ok. 62 km2, tj. ok. 0,062% (0,62‰) polskich lasów. Na statystycznego mieszkańca Trójmiasta przypada więc ok. 83m kw powierzchni lasu (tj. niespełna jeden ar = 10x10m kw).
Lasy Oliwskie są unikatowe ze względu na budowę geomorfologiczną; zerodowana strefa krawędziowa Wysoczyzny Gdańskiej w formie polodowcowych dolin nosi naukowy termin peryglacjalny bad land i jest jednym z trzech takich znanych miejsc na świecie.
Flora Lasów Oliwskich jest bogata; rosną tu gatunki pod ochroną prawną oraz górsko-podgórskie, np. manna gajowa, która ma swoje zbiorowisko w rezerwacie „Źródliska w Dolinie Ewy”. Inne gatunki z tej grupy to żebrowiec górski, paproć podrzeń żebrowiec, przetacznik górski, tojeść gajowa, dziurawiec skąpolistny i inne.
Bogaty jest świat bezkręgowców, zwłaszcza owadów. Wśród nich napotkamy także gatunki górsko-podgórskie, np. chrząszcze: zacnika zdobnego i orszoła prążkowanego.
Największe bogactwo przyrodnicze stanowią grzyby makroskopijne. Stwierdzono 818 gatunków, a wśród nich dzwonkówkę Entoloma chytrophilum mającą tu 4, 5 i 6 światowe stanowiska. Po raz pierwszy w Polsce odnotowano łysiczkę Psilocybe serbica var. bohemica i pasożyta kisielnicy trzoneczkowej „glutka kisielnicowego”[1] Heteromycofaga glandulosae, jedyne poznane krajowe stanowisko ma tu nieciennica guzowata Pachykytospora tuberculosa.
Niestety, obecna gospodarka leśna dewastuje tutejsze siedliska i wiele stanowisk unikatów już zanikło. Ubytek starodrzewu oraz masowy wywóz martwego drewna z lasu negatywnie wpływają na różnorodność biologiczną – giną nadrzewne grzyby, śluzowce, owady drewno- i próchnożerne.
Według biologa prof. dr. hab. Jacka Herbicha z Uniwersytetu Gdańskiego „obecna gospodarka leśna prowadzona w TPK jest zbyt intensywna i niedostatecznie zważa na ochronę przyrody, prowadząc do zanikania rzadkich oraz wartościowych przyrodniczo zbiorowisk, a także stanowisk roślin, zwierząt i grzybów, powodując ubożenie oraz zniekształcanie flory i fauny”. Zdaniem prof. dr. hab. Małgorzaty Latałowej z tej samej uczelni, teoria o antropogenicznym pochodzeniu Lasów Oliwskich, głoszona przez tutejszych leśników, nie znajduje potwierdzenia w badaniach palinologicznych.
Konkluzja: Jest wielce naganne, aby unikatowy obszar tych lasów, mających status parku krajobrazowego (TPK), nie różnił się od zwykłego lasu gospodarczego, sprowadzonego do plantacji drzew. Lasy Oliwskie powinny posiadać inny status niż owe lasy gospodarcze, uwzględniający przede wszystkim ochronę bioróżnorodności i puli genowej, a także większy udział zjawisk naturalnych (rezerwaty, refugia itp.); te ostatnie wg zaleceń powinny zajmować powierzchnię minimum ok. 300 ha.
Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego z 27 kwietnia 2011 r., mówi, że w TPK należy dążyć do:
- zachowania bogactwa szaty roślinnej z jej różnorodnością botaniczną i regionalną specyfiką ekosystemów leśnych i nieleśnych,
- renaturalizacji zbiorowisk leśnych pod względem składu gatunkowego oraz struktury wiekowej i przestrzennej drzewostanów,
- utrzymania zwłaszcza różnorodności siedlisk i mikrosiedlisk warunkujących bogactwo grzybów i fauny.
Samo prawo jednak nie wystarczy, gdyż nie uwzględnia ono wszystkich możliwych zdarzeń oraz ich wariantów – życie jest zbyt bogate i nieprzewidywalne co do zjawisk społecznych, gospodarczych, politycznych itp. Praktyka sprowadzona do suchego prawa jest ograniczona horyzontem myślenia, stąd niezbędna jest dodatkowo m.in. etyka i logika. Dopiero rozpatrywanie zjawisk w oparciu także o te elementy daje w przybliżeniu prawdziwy obraz, umożliwiający podjęcia właściwej decyzji. Istotna jest także empatia w stosunku do środowiska lasu oraz ludzi, którzy korzystają z jego uroków. Niestety, obecna gospodarka w TPK sprowadzona została do zagadnień czysto ekonomicznych, bez uwzględnienia pozostałych – przyrodniczo-edukacyjno-sozologicznych oraz turystyczno-rekreacyjnych. Nie są brane pod uwagę działania klimatotwórcze oraz wodochronne i przeciwpowodziowe lasu, a w dziedzinie społecznej działania integracyjne tego ważnego i cennego środowiska.
Jeśli obecnie nie zostaną podjęte istotne działania naprawcze ze strony władz, Lasy Oliwskie ulegną kolejnej poważnej degradacji – utracą swoje dotychczasowe walory zarówno przyrodnicze, jak i społeczne. A próby odtworzenia w przyszłości mocno zmienionego i przy okazji zdewastowanego środowiska, jak wskazują doświadczenia krajów Europy Zachodniej, wymagają ogromnych nakładów finansowych i najczęściej kończą się niepowodzeniem – natura rządzi się bowiem swoimi prawami. Warto o tym pamiętać.
Meliorowane Kocie Bagno, do niedawna było tam stanowisko bażyny czarnej. fot. M.S.W.
[1] Taką nazwę nadałem temu gatunkowi pasożyta